De teruggave van Molukse koloniale kunstwerken en andere voorwerpen dient via Indonesië te lopen, antwoordt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) woensdag desgevraagd aan NU.nl. De Republiek der Zuid-Molukken (RMS) ziet Indonesië echter als bezetter en is het daarom niet eens met het standpunt van Nederland.
In januari beloofde het demissionaire kabinet geroofde kunstwerken, gebruiksvoorwerpen, menselijke resten en andere objecten uit voormalige koloniale gebieden die zich in de Rijkscollectie bevinden terug te geven. Dan moet een land daar wel om vragen.
De Molukken zijn echter geen onafhankelijke staat. In 1950 sloeg Indonesië een poging van de eilandengroep tot onafhankelijkheid onder de naam RMS met geweld neer. Dat gebeurde kort na de zwaarbevochten eigen onafhankelijkheid tegen een Nederlands leger dat deels bestond uit Molukkers.
De RMS erkent Indonesië nog steeds niet als de zittende macht op de Molukken. “Wij vinden teruggave van Molukse kunstwerken en andere objecten aan een bezetter onrechtmatig”, zegt John Wattilete, president in ballingschap van de niet officieel erkende republiek en jurist, tegen NU.nl. “Onze kunstwerken mogen niet in Indonesische handen belanden.”
RMS onderzoekt geroofde Molukse voorwerpen
Wattilete is er zeker van dat tijdens de ruim 350 jaar Nederlandse kolonisatie Molukse kunstwerken en gebruiksvoorwerpen zijn geroofd. De in 2010 beëdigde president zegt bezig te zijn met uitzoeken om welke voorwerpen het gaat. Daarom heeft hij nog geen teruggaveverzoeken gedaan.
“In 2019 stelde de RMS Indonesië aansprakelijk voor het stelen van olie, goud en hout van de Molukken”, aldus Wattilete. “Dat zullen we richting de Nederlandse regering ook doen met Molukse cultuurgoederen.”Zie ook: Vijf vragen over de excuses van Nederland aan Indonesië
NMVW: ‘Teruggave via landen niet altijd oplossing’
Het Nationaal Museum van Wereldculturen (NMVW) waarschuwde in oktober net als de Raad voor Cultuur voor verplichtte teruggave van koloniale cultuurgoederen via een land, zoals nu met Indonesië moet gebeuren.
“Dit biedt niet altijd een oplossing voor inheemse gemeenschappen”, reageerde NMVW-directeur Stijn Schoonderwoerd toen op het adviesrapport van de Raad voor Cultuur dat heeft geleid tot het teruggavebeleid van Nederland.
Molukse en Indonesische koloniale objecten niet uitgesplitst
OCW laat aan NU.nl weten dat het overgrote deel van de koloniale objecten in het bezit van Nederland na onderzoek door de Raad voor Cultuur afkomstig bleek uit Indonesië. “Dat is niet uitgesplitst voor Molukse objecten. Daarvoor moeten we meer onderzoek doen”, aldus het ministerie.
Ook NMVW weet niet precies hoeveel Molukse objecten het in beheer heeft en hoeveel daarvan van de Nederlandse staat zijn. “Wel weten we dat het in weinig gevallen gaat om oorlogsbuit”, meldt een woordvoerder aan NU.nl. “Veel is vrijwillig afgestaan.”
‘Vrijwilligheid rond afstaan cultuurgoederen is grijs gebied’
De Raad voor Cultuur nuanceert de gedachte dat koloniale cultuurgoederen soms ook vrijwillig zijn afgestaan.
“In veel gevallen zal er sprake zijn van een grijs gebied omdat ook bijvoorbeeld schenkingen en verkopen indertijd hebben plaatsgevonden in een situatie van machtsongelijkheid”, aldus het wettelijke adviesorgaan van de regering en het parlement op het gebied van kunst, cultuur en media.